زردی نوزادان

((  به نام خدا  ))

مقدمه ای در خصوص بیماری زردی نوزادان ( یرقان )

اکثر نوزادان از زمان تولد تا ۱۵ روزگی دچار درجاتی از زردی در پوست و چشم می شوند . که شایعترین دلایل آن عبارتند از :

• کم کاری یا کار نکردن کبد نوزاد به دلیل کامل نشدن کبد
• ناسازگاری خون و Rh مادر با نوزاد
• کم کاری تیروئید نوزاد ، کمبودهای آنزیمی گلبول های قرمز مثل بیماری فاوویسم
• زردی ناشی از کمبود دریافت شیر مادر ، زردی ناشی از شیر مادر

توضیحی در خصوص کم کاری یا کار نکردن کبد نوزاد که شایعترین دلیل زردی می باشد :

در بدن انسان ها ، از تخریب گلبولهای قرمز خون ماده زرد رنگی به نام بیلی روبین تولید می شود که با گردش خون در کبد ، تصفیه و از طریق مدفوع و ادرار دفع می گردد . به طور معمول زردی در نوزادان از تجمع این ماده در خون ایجاد می شود . که دلیل آن دفع نشدن بیلی روبین از خون توسط کبد می باشد . کبد اکثر نوزادان در چند روز اول تولد کامل نشده و توانایی تجزیه ، تصفیه و دفع بیلی روبین از خون را ندارند این موضوع باعث می شود که میزان بیلی روبین در خون افزایش یافته و رنگ پوست و چشم نوزاد زرد  شود . میزان زردی در نوزادان در چند روز اول تولد بسیار متفاوت می باشد و ممکن است به خودی خود پس از چند هفته کبد نوزاد کامل شده و فرآیند دفع بیلی روبین در بدن به صورت طبیعی آغاز شده و در نتیجه نوزاد درمان شود . ولی مسئله مهم درمان سریع طی چند روز اول می باشد چرا که تاخیر در درمان زمانی که میزان بیلی روبین بالاتر از حد بوده و بدون درمان باقی بماند، باعث ورود بیلی روبین به مغز و مسدود شدن رگ های اصلی و عصب های مغزی شده و  آسیب های جدی به مغز می زند . بررسی و درمان های اولیه و زودهنگام زردی نوزادان می تواند از بروز این عوارض جدی جلوگیری کند. از عوارض به موقع درمان نشدن زردی می توان به فلج مغزی، عقب ماندگی ذهنی، حملات صرعی، اشکال در تعادل حرکتی، ناهنجاری های دندانی و ناشنوایی اشاره کرد که دیگر قابل درمان نیستند. پس با مشاهده اولین نشانه های زردی در نوزادتان بلافاصله به متخصص نوزادان مراجعه کرده و مراحل درمان و استفاده از دستگاه های فتوتراپی را آغاز نمایید .

نوزادانی که به زردی دچار می شوند ابتدا صورت و چشمانشان زرد رنگ می شود که زیاد نگران کننده نیست البته مراجعه به پزشک متخصص نوزاد بهتر است . اگر میزان زردی در نوزاد افزایش پیدا کند سایر اندام نوزاد به ترتیب از گردن به سمت سینه ، شکم و در نهایت پا و کف پای نوزاد نیز زرد می شود که در این مرحله پیگیری جهت درمان امری الزامی می شود .

در صد های زردی در نوزادان با وزن و سن های مختلف نوزادان در ارتباط مستقیم می باشد . به عنوان مثال میزان بیلی روبین ۱۳ میلی گرم در دسی لیتر برای یک نوزاد ۲ کیلوگرمی و ۲ روزه می تواند خطرناک باشد ولی همین میزان برای یک نوزاد ۳ کیلوگرمی، ده روزه، خطرناک نیست.

ولی به طور معمول و رایج برای زردی های بالای۱۰ میلی گرم در دسی لیتر حداقل یک روز استفاده از دستگاه فتوتراپی توصیه      می شود . در درمان زردی مهمترین نکته پایین آوردن زردی در کمترین زمان ممکن به زیر ۷ میلی گرم در دسی لیتر می باشد .

نحوه درمان زردی :

امروزه در تمام دنیا درمان زردی با استفاده از دستگاه های فتوتراپی با طیف خاصی از نور (۴۶۰ نانومتر)که منابع مختلفی از جمله لامپ های فلورسنت مخصوص و led قابلیت تولید آن را دارند انجام می گیرد . این دستگاه ها نمونه های مختلف بیمارستانی و خانگی دارند که هر کدام جهت درمان موارد مختلفی از زردی نوزادان مناسب می باشد که تشخیص آن با پزشک متخصص نوزاد می باشد . نور آفتاب یا نور مهتابی‌های معمولی هیچ‏گونه تاثیری در کاهش زردی و درمان آن ندارد . همچنین در مورد نوع تغذیه مادر، مصرف غذاهای گرم مانند ادویه یا خرما تاثیری در زردی نوزاد ندارد . ترنجبین و شیر خشت بیشتر سبب افزایش دفع مدفوع شده و تاثیر بسزایی در کاهش میزان زردی ندارد و هیچ گاه نباید نوزاد را صرفا با این مواد تحت درمان قرار داد البته در کنار استفاده از دستگاه میتواند مفید باشد و حتما با پزشک مشاوره شود.

نور دستگاه های فتوتراپی با طیف خاصی که دارند در خون نوزاد مبتلا به زردی نفوذ کرده و باعث تجزیه بیلی روبین موجود در خون به شکل قابل دفع آن می شود که این فرآیند در نوزادان با درصد های مختلف زردی از یک روز تا پنج روز طول می کشد که در این مدت ممکن است به دلیل دفع بیلی روبین از طریق مدفوع ، مدفوع نوزاد شل و سبز رنگ باشد که طبیعی می باشد . استفاده از موادی که باعث افزایش دفع مدفوع در نوزاد می شود می تواند در سرعت درمان کمک کند .

زردی نوزادی

بیشتر از نیمی از نوزادان پس از بدنیا آمدن دچار درجاتی از زردی می شوند. این زردی در پوست و سفیدی چشم معمولاً در طی هفته اول تولد پیدا شده و شکل و رنگ خاصی به نوزاد می دهد. این حالت را زردی نوزادان نامیده اند. در بسیاری از موارد این زردی طبیعی بوده و پس از چند روز از بین می رود و نشان دهنده بیماری مهمی نمی باشد. علت زردی در نوزادان افزایش یک ماده رنگی زرد مایل به سبز بنام بیلی روبین در خون می باشد. این ماده رنگی بعلت تخریب طبیعی گلبول های قرمز در بدن ایجاد شده و کبد این ماده را از خون برداشت کرده و پس از تغییراتی درآن، این ماده توسط کلیه ها و با ادراردفع شده و قسمتی از آن نیز از راه صفرا با مدفوع دفع می شود. اگر کبد قدرت برداشت و تغییر شکل این ماده رنگی را نداشته باشد یا از توانایی کبد کاسته شده باشد، میزان این ماده رنگی زرد در خون افزایش پیدا کرده و در تمامی نسج های بدن وارد و رنگ این نسوج (مثل پوست و سفیدی چشم) زرد می شود.

نوزادی که زردی دارد چنانچه با شیر مادر تغذیه شود، امکان دارد که زردی اش بیشتر شود، اگر نوزاد یک بیماری زمینه ای داشته باشد، امکان دارد که زردی ایجاد شده شدیدتر پیدا شود. بطور مثال اگر مادری گروه RH خونی منفی داشته باشد و گروه خونی همسرش RH مثبت باشد، امکان دارد که جنین گروه خونی RH مثبت پیدا کند و این مغایرت گروه خونی جنین و مادر معمولاً در فرزند دوم به علت وجود مواد ضد RH در خون مادر، می تواند موجب خراب شدن سریع گلبول های قرمز جنین شده و جنین فوت شود و در صورتی که فوت جنین ایجاد نشود، نوزاد با زردی بسیار شدید (بعلت تخریب گلبولهای قرمز و ایجاده ماده بیلی روبین بمقدار زیاد) دنیا بیاید. همین حالت ممکنست در ناسازگاری گروه های خونی ABO بین مادر و جنین نیز ایجاد شود.

از موارد دیگر ایجاد زردی در نوزاد، عفونت های جنین در رحم می باشد، خیلی از عفونت ها از جفت عبور نکرده و به جنین نمی رسند ولی بعضی میکروب ها و ویروس ها قابلیت عبور از جفت را داشته و در جنین باعث عفونتی می شوند که علاوه بر ضایعات متعدد، تخریب گلبولی نیز ایجاد می کنند.

کبد نوزاد پس از بدنیا آمدن، معمولاً بطور طبیعی نارسا بوده و توانایی برداشت کامل بیلی روبین ایجاد شده را ندارد و پس از چند روز، فعالیت کبد نرمال می شود و بدنبال آن، زردی از بین میرود. در موارد بسیار نادری، مجاری صفراوی در جنین ساخته نشده و بنابر این صفرا که حاوی بیلی روبین است از کبد نمی تواند خارج شود و در نتیجه نوزاد دچار زردی بسیار شدیدی می شود.

در بیشتر نوزادانی که به موقع دنیا آمده اند و زردی دارند،‌ پوست و سفیدی چشم نوزاد زرد رنگ است و علامت دیگری وجود ندارد ولی اگر میزان بیلی روبین خون از مقدار خاصی بیشتر شود خواب آلودگی و بی اشتهایی پیدا می شود. چنانچه میزان زردی از حد معینی بیشتر شده و مدت زمانی طول بکشد، نوزاد دچار صدمات مغزی و شنوایی می شود. اگر مجاری صفراوی نوزاد ساخته نشده باشد و درمان دیر انجام شود، نوزاد فوت خواهد کرد.

تشخیص چگونه است؟

ابتدا از نوزاد نمونه خون گرفته شده و میزان بیلی روبین آن مشخص می شود (در حال حاضر در بعضی از آزمایشگاه ها وسایلی وجود دارد که بدون خونگیری واز روی رنگ نرمه گوش نوزاد میزان بیلی روبین خون را مشخص می کنند). قدم دوم بررسی بیمار از نظر وجود بیماریهای زمینه ای می باشد.

بسیاری از نوزادان با زردی خفیف احتیاج به هیچ درمانی ندارند، اگر میزان بیلی روبین بالا باشد، از نور درمانی استفاده می شود. بعضی لامپها (مخصوصاً لامپ های فلورسنت) مقدار زیادی اشعه ماوراء بنفش ایجاد می کنند، اشعه ماوراء بنفش پس از بر خورد با پوست نوزاد باعث تبدیل بیلی روبین به یک ماده بی ضرر می شود. در موقع نور درمانی باید چشم های نوزاد پوشیده شود، زیرا این اشعه برای چشم ایجاد عارضه میکند. اگر علت زردی مغایرت RH خون مادر یا بچه باشد و یا میزان بیلی روبین رو به افزایش باشد، تعویض خون نوزاد انجام می شود. در موارد نادری که مجاری صفراوی نوزاد ساخته نشده باشد باید در همان روزهای اول زردی، عمل جراحی انجام شود.

چنانچه زردی زیاد نباشد، خوراندن شیر کمکی به مقدار زیاد باعث افزایش دفع بیلی روبین از راه مدفوع شده و زردی کمتر می شود.

معمولاً زردی هایی که شدید نیستند و به مدت طولانی باقی نمی مانند (در همان هفته اول پیدا شده و از بین می روند) عارضه ای در نوزاد ایجاد نمی کنند. با زردی های شدید و طولانی مدت نوزاد دچار کاهش شنوایی یا کری کامل شده و امکان صدمات مغزی شدید و عقب ماندگی ذهنی وجود دارد.

بعضی داروها می توانند با فعال کردن کار کبد نوزاد باعث برداشت بیشتر بیلی روبین توسط کبد شده و می تواند زردی را کاهش دهند که در صورت لزوم توسط پزشک تجویز خواهد شد.

مصرف بعضی از داروها مخصوصاً کوتریموکسازول توسط خانم باردار در آخرین روزهای حاملگی می تواند روی کبد جنین اثر گذاشته و پس از به دنیا آمدن نوزاد باعث زردی شدید شود.